De theorie rondom symbiose is ontwikkeld door Schiff en haar medewerkers van het Cathexis
Instituut. Schiff definieert symbiose als: ‘een relatie waarbij twee of meer individuen zich gedragen
alsof ze een enkele persoon vormen’. We maken onderscheid tussen een gezonde en ongezonde
(disfunctionele) symbiose. Bij een gezonde symbiose kun je denken aan de relatie tussen ouders en
jonge kinderen, waarbij ouders zorg dragen voor hun kleine kind. Kenmerkend voor een ongezonde of
disfunctionele symbiose is dat de ontwikkeling van autonomie belemmerd wordt.

De disfunctionele symbiose dateert vaak uit de vroege jeugd, uit de relatie met de opvoeder(s). De
ouders blijven het opgroeiende kind bijvoorbeeld als klein en afhankelijk beschouwen of het kind
moet al heel jong voor de emotionele behoeften van de ouders gaan zorgen. Het gevolg is dat deze
mensen vaak relaties blijven aangaan waarin deze onopgeloste afhankelijkheid een rol speelt in de
vorm van een complementaire of competitieve symbiose. Dit feit onthult de scriptmatige functie van
symbiose in de volwassenheid. Iedere ongezonde symbiose is een poging om ontwikkelingsbehoeften
bevredigd te krijgen die in de jeugd onbevredigd bleven.

In een symbiotische relatie maken mensen geen gebruik maken van al hun egotoestanden.
Kenmerkend is dat een van hen het Kind zal uitsluiten, en alleen Ouder en Volwassene zal gebruiken.
De ander daarentegen zal juist de tegenovergestelde positie innemen door Ouder en Volwassene uit
te sluiten en met name Kind in te zetten. Via rakelingse of blokkerende transacties vermijden ze
confrontaties in het contact met de ander. Dit noemen we een complementaire symbiose.

Naast een complementaire symbiose kennen we ook een competitieve symbiose. Neem het voorbeeld
tussen managers en medewerkers in een organisatie. De manager managet en bedenkt oplossingen
voor problemen in het werk. Hij/zij gebruikt zijn Ouder Egotoestand en zijn Volwassene. De
medewerkers volgen vanuit hun Aangepast Kind. De manager continueert met het bedenken hoe het
anders en beter kan en besteedt geen aandacht aan het meenemen van de medewerkers. De
medewerkers voelen zich niet betrokken en reageren op hun beurt ook vanuit hun Ouder en Volwassene
om kritiek te uiten en tegenstand te bieden. Zo ontstaat een competitieve symbiose die gaat over macht
en invloed: ‘we willen wel eens zien wie het hier voor het zeggen heeft’.

Bronnen

Schiff, J.L., (1975). Transactional Analysis treatment of psychosis. Cathexis reader New York: Harper & Row.
Stewart, I. & Joines, V. (2012). TA Today. Second Edition. England: Lifespace Publishing.
Thunnissen, M. & Graaf, A. de (red.) (2013). Leerboek Transactionele Analyse. Utrecht: De Tijdstroom.